امروز در عرصه سیاست بین‌الملل، موضوع هسته‌ای یکی از مهم‌ترین چالش‌های دیپلماتیک است. ایران به عنوان یکی از بازیگران اصلی در این حوزه، همواره بر حق خود برای دستیابی به فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای تأکید داشته و در عین حال، با تولید سلاح‌های هسته‌ای مخالفت کرده است. سخنرانی دکتر عراقچی در کنفرانس بین‌المللی سیاست هسته‌ای کارنگی، فرصتی است تا دیدگاه رسمی جمهوری اسلامی ایران در این زمینه روشن شود.
حضور در این نشست برای من باعث افتخار است. در زمانی که جهان با چالش‌های فزاینده در زمینه امنیت و فناوری مواجه است، فرصت گفت‌وگو درباره آینده نظام جهانی عدم اشاعه اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند. واقعیت این است که ترک گفت‌وگو و حرکت به سمت تقابل، بزرگ‌ترین تهدید برای این نظام است، نه عاملی برای تقویت آن.
من امروز اینجا هستم تا دیدگاه‌های جمهوری اسلامی ایران را در زمینه سیاست هسته‌ای و راهبردهای صلح‌آمیزمان روشن کنم، نه برای مذاکره در انظار عمومی.
تعهد ایران به عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای
ایران یکی از نخستین امضاکنندگان معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) بوده و از همان ابتدا بر حق برابر تمامی کشورها برای دسترسی به فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای و مخالفت با تولید و نگهداری سلاح‌های هسته‌ای تأکید داشته است. موضع ما فقط حقوقی یا سیاسی نیست، بلکه ریشه در باورهای دینی و اخلاقی دارد. رهبر معظم انقلاب اسلامی به‌صراحت اعلام کرده‌اند که تولید و استفاده از این‌گونه سلاح‌ها حرام است، و این فتوا وجهه‌ای اخلاقی و دینی به موضع ما داده است.
از سوی دیگر، ایران همواره مدافع ایده ایجاد منطقه‌ای عاری از سلاح‌های هسته‌ای در خاورمیانه بوده است. ما، همراه با مصر، نخستین‌بار این پیشنهاد را در سال ۱۹۷۴ مطرح کردیم و تا امروز نیز آن را یکی از اصول بنیادین سیاست خارجی خود می‌دانیم. باور ما این است که هیچ جایگاهی برای سلاح‌های هسته‌ای در خاورمیانه – یا هر نقطه‌ای از جهان – نباید وجود داشته باشد. اما سکوت غرب در برابر زرادخانه هسته‌ای اسرائیل و خودداری آن رژیم از پیوستن به NPT یا پذیرش نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نوعی معیار دوگانه در نظام جهانی عدم اشاعه ایجاد کرده که تا امروز پابرجا مانده. اکنون در سال ۲۰۲۵ هستیم؛ زمان آن رسیده که این استاندارد دوگانه پایان یابد.
برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و چالش‌های پیش رو
توسعه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، ریشه در ضرورت‌های واقعی و بلندمدت کشور دارد. ما این مسیر را از دهه ۱۹۵۰ و در همکاری با برنامه «اتم برای صلح» آمریکا آغاز کردیم. امروز با جمعیتی بیش از ۹۰ میلیون نفر و صنعتی گسترده، به‌وضوح نیازمند منابع متنوع انرژی هستیم تا هم استقلال اقتصادی خود را حفظ کنیم و هم به اهداف محیط‌زیستی پایبند بمانیم.
متأسفانه این برنامه صلح‌آمیز، بارها قربانی بدفهمی‌ها، روایت‌های تحریف‌شده و سیاست‌ورزی‌های یک‌جانبه شده است. همین روایت‌های نادرست، پایه‌گذار سیاست‌های اشتباه و مانع شکل‌گیری فرصت‌های واقعی برای دیپلماسی بوده‌اند. با این حال، نشانه‌هایی از تغییر در این روند دیده می‌شود. به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور ترامپ نسبت به اشتباهات پرهزینه دولت‌های قبلی آگاهی پیدا کرده؛ اشتباهاتی که هزاران میلیارد دلار از پول مالیات‌دهندگان آمریکایی را در خاورمیانه هدر داد، بی‌آنکه برای آمریکا دستاوردی به همراه داشته باشد.
ایران بارها اعلام کرده که آماده تعامل با ایالات متحده، بر پایه احترام متقابل و موقعیت برابر است. این تعامل شامل به رسمیت شناختن حقوق مشروع ایران در قالب معاهده NPT، از جمله حق تولید سوخت هسته‌ای برای نیروگاه‌های برق، می‌شود. ما هیچ‌چیز برای پنهان‌کردن نداریم. به همین دلیل بود که در توافق برجام، ایران به جامع‌ترین نظام بازرسی تاریخ بین‌المللی تن داد.
اما خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و بازگرداندن تحریم‌ها، مسیر اعتمادسازی را به‌هم زد. با این وجود، ایران بار دیگر با تعهد به مسیر دیپلماسی، نشان داده که همچنان آماده گفت‌وگوی سازنده است.
راه پیش رو: الزامات توافق پایدار
پیش‌نیاز هر مذاکره موفقی، وجود پایه‌ای محکم است. اساس مذاکره باید مصالحه‌ای منصفانه و متقابل باشد. برخلاف ادعاهای برخی گروه‌های ذی‌نفوذ، ایران همواره به تعهدات خود در برجام پایبند بوده. گزارش‌های رسمی، از جمله ارزیابی اخیر مدیر اطلاعات ملی ایالات متحده، این موضوع را تأیید می‌کنند. ما حتی هفت سال پس از خروج آمریکا از توافق، همچنان به تعهداتمان پایبند مانده‌ایم. این یعنی می‌توان به امضای ایران اعتماد کرد. اگر کسی خلاف این را ادعا می‌کند، یا از واقعیت‌ها بی‌خبر است، یا عمداً حقیقت را تحریف می‌کند.
دو سوءبرداشت رایج دیگر هم وجود دارد که باید به آن‌ها پاسخ داده شود
اول، برخی گروه‌های خاص در تلاش‌اند روند دیپلماسی میان ایران و آمریکا را تخریب کنند. آن‌ها این‌گونه القا می‌کنند که توافق احتمالی، صرفاً تکرار برجام خواهد بود. باید شفاف بگویم: در حالی که برجام یک دستاورد مهم به شمار می‌رفت، بسیاری در ایران بر این باورند که آن توافق دیگر کفایت نمی‌کند. خواسته آن‌ها روشن است؛ توافقی جدید که نه‌تنها نگرانی‌های همه طرف‌ها را برطرف کند، بلکه منافع اقتصادی ایران را نیز تضمین کند. من با این رویکرد موافقم. البته نمی‌توانم از طرف رئیس‌جمهور ترامپ صحبت کنم، اما سابقه عملکرد او نشان می‌دهد که او هم تمایلی به بازگشت صرف به برجام ندارد.
دوم، ایران هرگز مانع همکاری اقتصادی یا علمی با آمریکا نبوده است. این سیاست‌گذاران آمریکایی بوده‌اند که تحت تأثیر همان گروه‌های خاص، مسیر همکاری را مسدود کرده‌اند. چندی پیش در یادداشتی در واشنگتن‌پست توضیح دادم که اقتصاد ایران، ظرفیتی هزار میلیارد دلاری دارد؛ ظرفیتی که می‌تواند به روی شرکت‌های آمریکایی نیز باز شود. از جمله در حوزه تولید انرژی پاک و غیرهیدروکربنی. ما در حال حاضر راکتوری فعال در نیروگاه بوشهر داریم، و برنامه‌مان ساخت دست‌کم ۱۹ راکتور دیگر است. این یعنی بازار قراردادهایی به ارزش ده‌ها میلیارد دلار، پیش‌روی صنعت هسته‌ای در حال افول آمریکا قرار دارد.
اگر بخواهیم به توافقی پایدار برسیم، این توافق باید بر دو اصل استوار باشد: اول، تضمین منافع اقتصادی ایران؛ و دوم، نظارت و راستی‌آزمایی شفاف بر ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای کشور. فقط چنین توافقی است که می‌تواند اعتماد و ثبات بلندمدت را فراهم کند. همچنین باید مرز مذاکرات به‌وضوح ترسیم شود: مذاکرات باید صرفاً بر رفع تحریم‌ها و موضوع هسته‌ای متمرکز باشد. ایران، در این منطقه بی‌ثبات و پرمخاطره، هرگز امنیت خود را موضوع چانه‌زنی قرار نخواهد داد.
به‌همان اندازه مهم، درک و احترام به تاریخ، تمدن و هویت فرهنگی ملت ایران است. استفاده از زبان تهدید و فشار علیه ایران، نه‌تنها بی‌نتیجه بوده، بلکه مسیر مصالحه را نیز می‌بندد. تنها راه تعامل مؤثر و سازنده، گفت‌وگو بر پایه احترام متقابل و درک متقابل از جایگاه طرفین است.
و نکته پایانی، اما بسیار مهم این است که نباید با ایران به‌عنوان استثنایی در نظام جهانی عدم اشاعه رفتار شود. ایران، درست مانند سایر اعضای معاهده NPT، هم حق دارد و هم مسئولیت دارد. احترام به این اصل بنیادین، شرط لازم برای رسیدن به توافقی عادلانه و پایدار است.
و در پایان، اگر می‌خواهیم نظام جهانی عدم اشاعه پابرجا بماند، همه کشورها – به‌ویژه دارندگان سلاح‌های هسته‌ای – باید به تعهدات خود عمل کنند. فقط از راه پاسخگویی متقابل می‌توان با چالش‌های مهم و فوری امروز مقابله کرد.
جمهوری اسلامی ایران آماده است نقشی فعال در ایجاد منطقه‌ای امن‌تر، عاری از تهدید سلاح‌های هسته‌ای ایفا کند.
منبع: ایران من
