به گزارش همشهری آنلاین، اول اردیبهشت در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران، بنام «روز سعدی» نامگذاری و به همین مناسب هر سال در این روز ویژه‌برنامه‌هایی در پاسداشت آثار و اندیشه های سعدی شیرازی، شاعر، نویسنده و حکیم نامدار قرن هفتم هجری برگزار می‌شود. این نامگذاری که طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی صورت گرفته، بر اساس روایتی است که تأکید دارد سعدی گلستان و بوستان را در اردیبهشت‌ماه سال‌های ۶۵۵ و ۶۵۶ هجری سروده است. چنان‌که در دیباچه گلستان آمده است: «در فصل ربیع که صولت برد آرمیده بود و ایام دولت ورد رسیده». در همین دیباچه، سعدی بیت الهام‌بخش «اول اردیبهشت‌ماه جلالی» را نیز آورده است؛ به‌همین دلایل، پیشنهاد نامگذاری اول اردیبهشت‌ماه به‌نام سعدی در مرکز سعدی‌شناسی با اجماع ادیبان و پژوهشگران روبه‌رو شد و در سال ۱۳۷۶ اعلام و نخستین مراسم بزرگداشت یادروز سعدی در اول اردیبهشت ۱۳۷۷ در آرامگاه سعدی با حضور گسترده سعدی‌شناسان، سعدی‌پژوهان، سعدی‌دوستان و هنرمندان برگزار شد. درباره مهم‌ترین ویژگی‌های آثار این شاعر بزرگ فارسیزبان می‌توان گفت که سعدی شاعر و نویسنده بزرگ ایرانی، یکی از بزرگترین سخنوران و ادیبان زبان و ادبیات فارسی است که در دو ساحت نظم و نثر از سرآمدان روزگار خود و حتی تاریخ ایران‌زمین است.
- درباره زندگی و زمانه سعدی
ابومحمّد مُشرف‌الدین مُصلِح بن عبدالله بن مشرّف، معروف به سعدی شیرازی، شاعر و نویسنده بزرگ قرن هفتم هجری قمری است. تخلص او «سعدی» است که از نام اتابک مظفرالدین سعد پسر ابوبکر پسر سعد پسر زنگی گرفته شده است. اهل ادب به او لقب «استادِ سخن»، «پادشاهِ سخن»، «شیخِ اجلّ» و حتی به‌طور مطلق، «استاد» داده‌اند. وی احتمالاً بین سال‌های ۶۰۰ تا ۶۱۵ هجری قمری زاده شده است. سعدی اهل شیراز بود و پدرش در زمان کودکی او فوت کرد. بنا به قولی او سال‌ها تحت تربیت مسعود بن مصلح الفارسی پدر قطب‌الدین شیرازی بود. سپس در جوانی زادگاهش را ترک کرد و به مدرسه نظامیه بغداد رفت و به تحصیل ادب و تفسیر و فقه و کلام و حکمت پرداخت. شرایط نابسامان پس از حمله مغول به خوارزم و ایران او را به سرگردانی 30 ساله در خارج از کشور واداشت. مکتوبات او از آناتولی (او از بندر آدانا دیدن کرد و در نزدیکی قونیه با زمینداران غازی مغرور ملاقات کرد)، سوریه (او قحطی را در دمشق ذکر می‌کند) و مصر (از موسیقی و بازارهای آن روحانیون و طبقه نخبگانش)، و عراق (بندر بصره و رود دجله) خبر از سفرهای مکرر او دارد. او همچنین در یکی از آثار خود به سفرهای خود در سند (پاکستان در سراسر سند و ثار با امیر ترک به نام طغرل)، هند (به ویژه سومنات جایی که با برهمن‌ها برخورد کرد) و آسیای مرکزی (جایی که با بازماندگان حمله مغول در خوارزم ملاقات می کند) اشاره می‌کند. او همچنین زیارت مکه و مدینه را به جا آورد و بیت المقدس را هم زیارت کرد. سعدی بیش از بیست سال در مناطق ویران شده جنگ سفر کرد. به دلیل تهاجمات مغول در مناطق متروک زندگی کرد و در مسیرهای تجاری ابریشم زمانی پر جنب و جوش با کاروان هایی روبرو شد که از جان خود می‌ترسیدند.
- زندگی در اردوگاه‌های آوارگان منزوی
سعدی در اردوگاه‌های آوارگان منزوی زندگی می‌کرد و در آنجا با راهزنان، روحانیون، مردانی که قبلاً ثروت زیادی داشتند یا فرماندهی ارتش را بر عهده داشتند، روشنفکران و مردم عادی ملاقات کرد. در حالی که منابع مغولی و اروپایی (مانند مارکوپولو) به قدرت و زندگی درباری حکومت ایلخانان گرایش داشتند، سعدی با بازماندگان عادی منطقه جنگ زده همسفر و هم‌سفره می‌شد. او تا پاسی از شب در چایخانه‌های دورافتاده می‌نشست و با بازرگانان، کشاورزان، واعظان، راه‌داران، دزدان و اهل تصوف تبادل نظر می‌کرد. او بیست سال یا بیشتر به همان برنامه موعظه، نصیحت و تعلیم ادامه داد و موعظه‌های خود را به گونه‌ای تجلیل کرد که خرد و ناتوانی قوم خود را منعکس کند.
آثار سعدی بازتابی از زندگی مردم عادی ایرانی است که در دوران پرتلاطم حمله مغول از آوارگی، مصیبت، رنج و درگیری رنج می‌بردند. سعدی از کسانی بود که شاهد روایت‌هایی از ویرانی بغداد توسط مهاجمان ایلخانی مغول به رهبری هولاکو در سال 1258 میلادی بود.
- بازگشت سعدی به شیراز
سعدی وقتی دوباره به زادگاهش شیراز رسید، مردی مسن بود. شیراز، در زمان اتابک ابوبکر سعدبن زنگی از دوران آرامش نسبی برخوردار بود. سعدی نه تنها در شهر مورد استقبال قرار گرفت، بلکه مورد احترام حاکم قرار گرفت و در زمره بزرگان استان برشمرد. سعدی در پاسخ، نام خود را از نام شاهزاده محل، سعد بن زنگی، گرفت. برخی از مشهورترین غزلیات سعدی به نشانه سپاسگزاری اولیه در ستایش خانه حاکم سروده شد و در ابتدای بوستان او قرار گرفت. به نظر می‌رسد باقیمانده عمر سعدی در شیراز سپری شده است. در سال ۶۵۵ ه.ق سعدی‌نامه یا بوستان را به نظم درآورد و در سال بعد (۶۵۶ ه.ق) گلستان را تألیف کرد. علاوه بر این‌ها قصاید، غزلیات، قطعات، ترجیع بند، رباعیات و مقالات و قصاید عربی هم دارد که همه را در کلیات او جمع کرده‌اند. وی بین سال‌های ۶۹۰ تا ۶۹۴ هجری قمری در شیراز درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد.
