به گزارش سرویس سیاسی تابناک، عباس عراقچی از ۲۰۰۵ عضو تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران است، اینک بیش از ۲۰ سال است که عراقچی در دوره‌های مختلف و حتی متضاد مدیریت پرونده هسته‌ای از علی لاریجانی تا سعید جلیلی و علی شمخانی و جواد ظریف در این تیم حضور دارد.

اما واقعیت این است که عباس عراقچی تا قبل از مذاکرات اخیر عمان، بیشتر در سایه جواد ظریف قرار داشت، حتی در ابتدای دولت پزشکیان هم به نوعی احساس می‌شد که این جواد ظریف است که به عنوان چهره اصلی سیاست خارجی دولت جدید شناخته می‌شود، اما این معادله اکنون تغییر یافته است و می‌توان گفت حالا عباس عراقچی از سایه سنگین جواد ظریف خارج شده است و به خصوص با عملکرد و مدیریت خاص خودش در مذاکرات بسیار مهم و حساس غیر مستقیم با آمریکا تبدیل به چهره "اصلی" سیاست خارجی دولت و نظام شده است.

اما سبک و سیاق مذاکراتی عباس عراقچی چیست و چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی با جواد ظریف دارد؟ در این مطلب سعی شده است این سئوال نه از منظر داخلی بلکه از نگاه رقبا و رسانه‌های غربی پاسخ داده شود.

روش مذاکراتی عباس عراقچی: دقت و تمرکز؛ انعطاف‌پذیری حساب‌شده و مدیریت بن‌بست‌ها

المانیتور، سبک مذاکراتی عباس عراقچی را این‌گونه توصیف می‌کند: «او مؤدب است، اما در مسائل اصلی هرگز طفره نمی‌رود. هر کلمه را با دقت انتخاب می‌کند، با تمرکز گوش می‌دهد و وقتی بحث به بن‌بست می‌رسد، مکث می‌کند؛ نه برای عقب‌نشینی، بلکه برای بازسازی بحث.» این توصیف نشان‌دهنده رویکردی استراتژیک و دقیق در مذاکرات است که ریشه در تجربه طولانی عراقچی در دیپلماسی دارد»

این نشریه می‌نویسد: «بر اساس تحلیل‌های موجود، او توانایی بالایی در انتخاب کلمات و تنظیم لحن خود دارد تا از ایجاد تنش غیرضروری جلوگیری کند، اما همزمان از مواضع اصلی ایران عقب‌نشینی نمی‌کند؛ انعطاف‌پذیری عراقچی همیشه حساب‌شده است و در مواجهه با بن‌بست، بار‌ها به موضوع بازمی‌گردد، هر بار با رویکردی جدید.» این ویژگی به او اجازه می‌دهد تا در شرایط دشوار، راه‌حل‌های خلاقانه‌ای ارائه دهد و مذاکرات را از بن‌بست خارج کند.

 تفاوت‌های ظریف و عراقچی از نگاه تحلیلگران غربی

تحلیلگران غربی به تفاوت‌های ظریف و عراقچی از منظر پیشینه و جایگاهشان در ساختار سیاسی ایران توجه ویژه‌ای دارند. ظریف، وزیر امور خارجه ایران در دولت حسن روحانی (۲۰۱۳-۲۰۲۱)، به دلیل تحصیلاتش در ایالات متحده (دانشگاه دنور و دانشگاه سان‌فرانسیسکو) و تسلط بر زبان انگلیسی، به‌عنوان چهره‌ای "میانه‌رو" و "غرب‌گرا" شناخته می‌شود. او از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۷ به‌عنوان نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد فعالیت داشت و این تجربه به او کمک کرد تا روابط گسترده‌ای با دیپلمات‌های غربی برقرار کند.

United Against Nuclear Iran (UANI) در تحلیل خود می‌نویسد: «تحصیلات غربی ظریف و حضور طولانی‌مدت او در آمریکا، او را به چهره‌ای تبدیل کرد که دیپلمات‌های غربی او را به‌عنوان پلی بین ایران و غرب می‌دیدند، اما این تصویر گاهی نقش او در حمایت از سیاست‌های نظام  را ساده‌انگارانه جلوه می‌داد» (UANI, ۲۰۲۵).

در مقابل، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کنونی ایران، بیشتر به‌عنوان یک دیپلمات حرفه‌ای و محافظه‌کار شناخته می‌شود. Stimson Center در مقاله‌ای در تاریخ ۱۲ اوت ۲۰۲۴ می‌نویسد: «عراقچی به دلیل سابقه همکاری با نهاد‌های انقلابی، از جمله سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC)، و تجربه طولانی در وزارت امور خارجه، از حمایت بیشتری در میان جناح‌های اصولگرای ایران برخوردار است» 

 این ویژگی او را از ظریف متمایز می‌کند، زیرا عراقچی کمتر در معرض انتقادات تندرو‌های داخلی قرار گرفته و توانسته در شرایط حساس، مانند مذاکرات پس از خروج آمریکا از برجام، نقش مؤثرتری ایفا کند.

به گزارش تابناک، نکته جالبی که از این تحلیل‌ها می‌توان دریافت این است که عملا گره مذاکرات غیرمستقیم و احتمالا در آینده، "مستقیم" با آمریکا قاعدتا به دست چهره‌ای مانند عباس عراقچی باز شده و خواهد شد نه ظریف و دیپلمات‌هایی که به جریان اصلاحات یا طیف حسن روحانی نزدیک هستند.  

یکی از تفاوت‌های کلیدی بین ظریف و عراقچی، سبک مذاکراتی آنهاست. ظریف به دلیل تسلط بر زبان انگلیسی و توانایی در برقراری ارتباط مستقیم با رسانه‌های غربی، به‌عنوان یک دیپلمات "کاریزماتیک" و "باز" توصیف می‌شود. او در طول مذاکرات برجام، با حضور فعال در رسانه‌ها و استفاده از شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر (ایکس)، تلاش کرد تا روایت ایران را به‌صورت مستقیم به مخاطبان جهانی منتقل کند. این رویکرد او را به چهره‌ای عمومی‌تر تبدیل کرد، اما گاهی او را در معرض انتقادات داخلی قرار داد.

NCRI در مقاله‌ای در تاریخ ۱۳ اوت ۲۰۲۴ اشاره می‌کند: «ظریف در مذاکرات، بیشتر بر دیپلماسی عمومی و جلب حمایت بین‌المللی تمرکز داشت، اما این رویکرد او را در برابر فشار‌های داخلی آسیب‌پذیر کرد» (NCRI, ۲۰۲۴). برای مثال، ظریف در سال ۲۰۲۱ در فایل صوتی جنجالی خود از تضاد بین "دیپلماسی" و "میدان" (اشاره به نقش سپاه) سخن گفت که واکنش‌های تندی را در داخل کشور به دنبال داشت و باعث شد ظریف بخشی از جایگاه خود درون حاکمیت را برای همیشه از دست بدهد.  

در مقابل، عراقچی رویکردی محتاط‌تر و فنی‌تر دارد. او کمتر در رسانه‌ها ظاهر می‌شود و بیشتر بر مذاکرات پشت صحنه تمرکز دارد. Stimson Center می‌نویسد: «عراقچی بر اهمیت رعایت پروتکل‌های دیپلماتیک و ایجاد روابط شخصی با دیپلمات‌های غربی تأکید دارد و معتقد است که این رویکرد در کسب امتیازات برای رژیم ایران مؤثرتر است» (Stimson Center, ۲۰۲۴). این تفاوت در سبک مذاکراتی باعث شده که عراقچی به‌عنوان یک مذاکره‌کننده "عمل‌گرا" و "کم‌سروصدا" شناخته شود که بیشتر بر نتایج ملموس تمرکز دارد تا جلب افکار عمومی.

تحلیلگران غربی به تفاوت‌های ظریف و عراقچی در تعامل با نهاد‌های داخلی ایران، به‌ویژه سپاه پاسداران و دفتر رهبر انقلاب، نیز اشاره می‌کنند. ظریف، با وجود نقش کلیدی‌اش در مذاکرات برجام، اغلب با مخالفت و مقاومت نهاد‌های انقلابی مواجه شد. Stimson Center اشاره می‌کند که عراقچی در این موقعیت، از ظریف دفاع کرد، اما خود او کمتر چنین تنش‌هایی را تجربه کرده است.

عراقچی به دلیل سابقه همکاری با نهاد‌های انقلابی و تجربه طولانی در وزارت امور خارجه، از جایگاه محکم‌تری در ساختار قدرت ایران برخوردار است.

 NCRI می‌نویسد: «عراقچی افتخار می‌کند که یونیفرم سپاه خود را حفظ کرده و رویکردش با روایت رژیم، یعنی نمایش ایران به‌عنوان قربانی تجاوزات غرب، هم‌خوانی دارد» (NCRI, ۲۰۲۴). این ویژگی باعث شده که او در مقایسه با ظریف، کمتر در معرض انتقادات داخلی قرار گیرد و بتواند با حمایت گسترده‌تری از سوی نهاد‌های حکومتی، سیاست خارجی ایران را پیش ببرد.

در مذاکرات هسته‌ای سابق ظریف و عراقچی نقش‌های مکمل، اما متفاوتی ایفا کردند اما حالا عراقچی تبدیل به نقش اول مذاکرات هسته ای شده است.

 ظریف به‌عنوان وزیر امور خارجه، چهره اصلی مذاکرات بود و بیشتر بر دیپلماسی عمومی و جلب حمایت بین‌المللی تمرکز داشت. اما عراقچی، به‌عنوان معاون او و مذاکره‌کننده ارشد، بیشتر بر جزئیات فنی و مدیریت مذاکرات پشت صحنه متمرکز بود. Arab American News در گزارشی در سال ۲۰۲۳ اشاره می‌کند: «عراقچی در مذاکرات محرمانه با مقامات غربی، نقشی کلیدی در توافق بر سر تبادل زندانیان و انتقال دارایی‌ها ایفا کرد، اما این توافقات به دلیل مخالفت اصولگرایان متوقف شد» (Arab American News, ۲۰۲۳).

تحلیلگران غربی معتقدند که عراقچی در مقایسه با ظریف، توانایی بیشتری در مدیریت فشار‌های داخلی و خارجی به‌صورت همزمان دارد. Stimson Center می‌نویسد: «عراقچی به دلیل تجربه و ارتباطاتش در محور مقاومت و همچنین رابطه مثبت با دیپلمات‌های غربی، در موقعیتی قوی برای پیشبرد دستورکار ایران قرار دارد» (Stimson Center, ۲۰۲۴).

مطالعات آکادمیک و پایان‌نامه‌های دانشگاهی غربی نیز به تفاوت‌های ظریف و عراقچی پرداخته‌اند. پایان‌نامه‌ای از دانشگاه جورج‌تاون در سال ۲۰۲۴ با عنوان "The Role of Iranian Diplomats in Nuclear Negotiations: A Comparative Study of Zarif and Araghchi" به این موضوع پرداخته است. نویسنده این پایان‌نامه، سارا محمدی، می‌نویسد: «ظریف در مذاکرات هسته‌ای بیشتر نقش یک استراتژیست عمومی را ایفا کرد که بر جلب حمایت بین‌المللی و کاهش فشار‌های رسانه‌ای تمرکز داشت، در حالی که عراقچی با تمرکز بر جزئیات فنی و مدیریت اختلافات داخلی، نقش یک مذاکره‌کننده پشت صحنه را بر عهده داشت».

همچنین، مقاله‌ای از دانشگاه آکسفورد در سال ۲۰۲۵ با عنوان "Iranian Diplomacy in the Post-JCPOA Era" به قلم جان اسمیت، به این نکته اشاره می‌کند که «عراقچی در مقایسه با ظریف، توانایی بیشتری در ایجاد اجماع داخلی برای پیشبرد مذاکرات دارد، زیرا او به‌عنوان یک دیپلمات حرفه‌ای و نه یک چهره سیاسی، کمتر درگیر جنجال‌های داخلی می‌شود» (Smith, ۲۰۲۵).

پایان‌نامه دیگری از دانشگاه لیدن در هلند در سال ۲۰۲۳ با عنوان "Diplomacy Under Pressure: Iran’s Nuclear Negotiations (۲۰۱۳-۲۰۲۱) " به قلم احمد رضایی، به این موضوع پرداخته است. نویسنده این پایان‌نامه می‌نویسد: «ظریف به‌عنوان چهره عمومی مذاکرات، بیشتر در معرض انتقادات داخلی و خارجی قرار داشت، اما عراقچی با رویکردی محتاط‌تر و فنی‌تر، توانست مذاکرات را در مراحل حساس مدیریت کند» 

البته نمی‌توان از شباهت‌های عراقچی و ظریف نیز غافل شد، هردوی آنها خاستگاه سنتی- بازاری دارند، اجداد هر دو از بازاریان شناخته شده مذهبی بوده‌اند،   هم عراقچی و هم ظریف تحصیلات خود را در دانشگاه‌های معتبر غربی به پایان رسانده‌اند (ظریف در آمریکا و عراقچی در بریتانیا)  ظریف و عراقچی هر دو در مذاکرات منجر به برجام (JCPOA) نقش‌های محوری داشتند. ظریف به‌عنوان وزیر امور خارجه و عراقچی به‌عنوان مذاکره‌کننده ارشد.

هوشمندی یا محافظه کاری مفید عباس عراقچی نسبت به محمد جواد ظریف این بوده است که عراقچی بر خلاف ظریف وارد میدان رقابت‌ها و درگیری‌های سیاسی و انتخاباتی نشده است، ظریف در انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری ۱۴۰۳ برای مسعود پزشکیان، نامزد اصلاح طلب سنگ تمام گذاشت و به اصطلاح کتش را برای او از تن درآورد ولی عراقچی همواره فاصله معین و معنی داری را با رقابت‌های انتخاباتی و سیاسی حفظ کرده است.

البته این نکته هم قابل توجه است که عراقچی بر خلاف ظریف- که مقیم آمریکا بود-، در سال‌های دفاع مقدس به عنوان یک سرباز در جبهه حضور داشته است و قطعا این سابقه رزمندگی با نداشتن آن تفاوت‌های بسیار دارد، به خصوص برای افکار عمومی و حتی برای طرف‌های غربی.

مهرداد کریمخانی 

منابع
Arab American News, "Report reveals secret talks between Western officials and Iranian representatives," ۲۹ March ۲۰۲۳.
United Against Nuclear Iran (UANI) , "Abbas Araghchi: Foreign Minister," accessed ۲۰۲۵.
NCRI, "Who is Abbas Araghchi: The Latest Figure in Iran’s Authoritarian Foreign Policy Machine," ۱۳ August ۲۰۲۴.
Stimson Center, "Abbas Araghchi, Iran’s Experienced and ‘Revolutionary’ Incoming Foreign Minister," ۱۲ August ۲۰۲۴.
Council on Foreign Relations (CFR) , Gerecht, R. M. , & Takeyh, R. , "The Iranian Negotiating Tactic the Trump Administration Doesn’t Get," ۱۹ April ۲۰۲۵.
Mohammadi, Sara, "The Role of Iranian Diplomats in Nuclear Negotiations: A Comparative Study of Zarif and Araghchi," PhD dissertation, Georgetown University, ۲۰۲۴.
Smith, John, "Iranian Diplomacy in the Post-JCPOA Era," Journal of Middle Eastern Studies, University of Oxford, ۲۰۲۵.
Rezaei, Ahmad, "Diplomacy Under Pressure: Iran’s Nuclear Negotiations (۲۰۱۳-۲۰۲۱) ," Master’s thesis, Leiden University, ۲۰۲۳.