«چُغازَنبیل»، زیگوراتی باستانی در خوزستان، نخستین اثر ایرانی ثبت‌شده در فهرست جهانی یونسکو و یکی از قدیمی‌ترین معابد پلکانی جهان است. این بنا حدود ۳۲۰۰ سال پیش به فرمان اونتاش گال ساخته شد و اکنون سه طبقه از پنج طبقه اولیه آن باقی مانده است.
به گزارش ایرنا، ساختار آن از آجر و خشت خام شکل گرفته و درون سه حصار متحدالمرکز، کاخ‌ها، آرامگاه‌های سلطنتی و تصفیه‌خانه آب را در خود جای داده است.
کتیبه‌های میخی ایلامی و اکدی روی آجرها، پیام‌های مذهبی و سیاسی آن دوران را نشان می‌دهند. با وجود گذر زمان، این زیگورات همچنان استوار مانده و نمادی از هنر، ایمان و دانش مهندسی ایلامی محسوب می‌شود.
زیگورات چغازنبیل سمبل هنر و معماری ایلامی است. این بنا در سال ۱۹۳۳ توسط براون کشف شد و توسط هیات گیرشمن در سال‌های ۱۹۵۱ تا ۱۹۶۲ به طور کامل از زیر خاک بیرون آمد. زیگورات در مرکز شهر دور- اونتاش قرار داشت که در سال ۶۴۰ پیش از میلاد به فرمان آشور بانی پال در جنگ با هومبان هالتاش آخرین شاه ایلام ویران شد.
این معبد دارای دو حصار بوده که درون حصار داخلی بخش آیینی قرار داشت و دارای هفت دروازه بوده است. جلوی پلکان جنوب شرقی هم هفت ردیف قربانگاه قرار دارد، احتمالا عدد ۷ برای ایلامیان مقدس بود. دروازه جنوب شرقی با قیر بندکشی شده است و بر آن به وضوح رد ارابه دیده می‌شود. این دروازه محل عبور ارابه‌ها بود. شش دروازه دیگر از راه‌های سنگفرشی به زیگورات می‌رسیده‌اند.
چغازنبیل یکی از زیباترین آثار باستانی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. این زیگورات پرستشگاهی است که ایلامی‌ها برای خدایان خود ساخته بودند. این بنای مربعی، صد و پنج متر طول و عرض و ۵۲ متر ارتفاع داشت. اونتش-نپیریشه شاه ایلام در قرن سیزده پیش از میلاد آن را ساخته است. بنا از آجر ساخته شده است و بر روی آجر‌های آن نوشته‌های زیادی به خط ایلامی دیده می‌شود که بر روی آنها مطالبی تقریبا یکسان نوشته شده است.
زیگورات چغازنبیل پنج طبقه بوده و در طبقه بالا معبد اینشوشیناک قرار داشته است. او خدای ایلامی است که حافظ شهر شوش پایتخت ایلامیان بوده است. مردم شوش باستان عقیده داشتند این خدا از این مکان به آسمان می‌رود و سپس به زمین باز می‌گردد.
در تمامی طول بنا آبراه‌هایی دیده می‌شود، شاید دلیل آنها حفاظت از بنا در مقابل باران‌های سیل آسای خوزستان است. دورتادور بنا سنگفرش است و در بعضی از سنگفرش‌ها آثار جای پای بچه دیده می‌شود. دلیل آن تا کنون مشخص نشده است.
در شمال غربی بنا پناهگاه‌های کوچکی دیده می‌شوند که مربوط به خدای ایلامی ایشنیکراب است. درون محوطه یک ساعت خورشیدی بزرگ نیز ساخته شده بود.
آبرسانی به چغازنبیل یکی از شگفتی‌های این معبد است. رود دز از نزدیکی چغازنبیل می‌گذرد ولی به دلیل اینکه این رود سطح دشت را فرسایش داده و بستر رودخانه در سطح پایین تری از سطح دشت است - در برخی مکان‌ها ۶۰ متر پایین‌تر - امکان استفاده از آب این رود برای اهالی منطقه وجود نداشت؛ بنابراین شاه ایلامی اونتش- نپیریشه دستور به ساخت کانالی به طول ۴۵ کیلومتر می‌دهد تا آب رود کرخه را که هم سطح زمین چغازنبیل بوده، به چغازنبیل برسانند.
این آب پس از اینکه از هفت تپه عبور می‌کند به چغازنبیل می‌رسد ولی به دلیل اینکه آب کرخه پس از گذر از دشت خوزستان گل آلود است آب را در حوضچه‌های ته‌نشینی بزرگ و کوچکی می‌ریخته‌اند و با گذر از تنبوشه‌ها و استفاده از قوانین منسوب به فیثاغورث، آب را تصفیه کرده و گل آن را جدا می‌کردند. شاید این یکی از قدیمی‌ترین تصفیه خانه‌های آب ایران باشد.
این بنا در جنوب غرب ایران، نزدیک شهر تاریخی شوش، در استان خوزستان قرار دارد. همانطور که همه ما می‌دانیم یکی از قدیمی‌ترین شهر‌های دنیا شوش است. شهر شوش در ۳۵ کیلومتری غرب شهر باستانی شوشتر، ۲۴ کیلومتری جنوب غربی دزفول و ۱۱۵ کیلومتری شمال غربی اهواز قرار دارد.
