همشهری آنلاین – گروه سیاسی: روسای‌جمهور ایران و جمهوری‌آذربایجان در حالی در کاخ «زاگولبا» باکو پیرامون موضوع‌های مورد علاقه طرفین به بحث و تبادل‌نظر پرداختند که به‌نظر می‌رسد دوطرف در شرایط کنونی از اراده لازم برای ورود به فصل نوینی از همکاری‌های دوجانبه در حوزه‌های مختلف برخوردارند.
اگرچه طی سال‌های اخیر روابط تهران – باکو تحت تاثیر برخی رویکردهای واگرایانه تحت تاثیر قرار گرفته، اما دوطرف می‌کوشند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های متکثر موجود، به‌ویژه در عرصه اقتصادی و تجاری، از موانع و چالش‌ها عبور کرده و وارد سطح تازه‌ای از مناسبات دوجانبه شوند.
فراز و نشیب‌های مناسبات دوجانبه
یک کارشناس مسائل اوراسیا در گفت‌وگو با همشهری آنلاین درباره مناسبات تهران – باکو گفت: روابط بسیارخوبی که بین دو کشور پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و اعلام استقلال جمهوری‌آذربایجان شکل گرفت، به‌گونه‌ای بود که ایران نخستین کشوری بود که استقلال این جمهوری را به رسمیت شناخت.
مهدی خورسند افزود: در ابتدا، شاهد روابط اقتصادی بسیارخوبی بین دوطرف بودیم و ایران، شریک تجاری اصلی جمهوری‌آذربایجان بود. حتی در جنگ اول قره‌باغ، که ارمنستان از نظر منابع نظامی برتری داشت و جمهوری‌آذربایجان در موضع ضعف بود، ایران با ارائه آموزش‌های نظامی، تسلیح جمهوری‌آذربایجان و حتی ارائه خدمات درمانی به مجروحان جنگ در خاک ایران، به این کشور کمک کرد.
وی ادامه داد: با این وجود در ادامه مناسبات، تحت تأثیر برخی نظام‌های معنایی منفی، بازیگری بازیگران فرامنطقه‌ای و تحریک رهبران جمهوری‌آذربایجان، این کشور به دنبال گزاره‌های اختلاف‌انگیز رفت.
چرا سطح مناسبات کاهش یافت؟
این کارشناس مسائل اوراسیا با تاکید بر اینکه البته باید اذعان کرد بخشی از این وضعیت ناشی از نوع رویکرد دیپلماسی ما بود، ادامه داد: روابط با جمهوری‌آذربایجان در ابتدا بر مبنای دیپلماسی اقتصادی و همکاری‌های اقتصادی اولویت‌دار شکل گرفته بود و روابط بسیار خوب و حسنه‌ای وجود داشت، اما زمانی که به سمت دیپلماسی فرهنگی حرکت کردیم، این نظام معنایی منفی تقویت شد و روابط به سطح نازل کنونی رسید.
خورسند با اشاره به آخرین سفر رسمی رئیس‌جمهور آذربایجان به تهران درآبان‌ماه ۱۳۹۶، اظهارکرد: در آن سفر رهبرمعظم‌انقلاب در دیدار با علی‌اف تأکید کردند که همکاری‌های اقتصادی و تجاری بین تهران و باکو باید به ۱۰ برابر سطح کنونی برسد. این بدان معناست که رهبرمعظم‌انقلاب همکاری‌های اقتصادی را به عنوان اولویتی در مناسبات دوجانبه می‌دانند.
وی با بیان اینکه از آن مقطع تاکنون متاسفانه شاهد در اولویت قرار گرفتن دیپلماسی اقتصادی در مناسبات دوجانبه ازسوی دولت‌ها نبوده‌ایم، ادامه داد: هرچند ما دارای گزاره‌های معنایی مشترکی هستیم، اما گاه همین اشتراک‌ها می‌توانند عامل واگرایی شود. در منطق امنیت منطقه‌ای، کشورهایی که دارای گروه‌های قومی همسان در مرزهای خود هستند، گاه برای یکدیگر تهدید تلقی می‌شوند. بنابراین، دیپلماسی ما باید به‌گونه‌ای باشد که مسیر روابط را از دغدغه‌های واگرایانه دور کند.
چشم انداز پیش رو
این کارشناس مسائل اوراسیا با اشاره به اینکه امروز شاهد بازیگر مداخله‌گر خارجی به نام رژیم‌صهیونیستی در مناسبات تهران و باکو هستیم، گفت: این رژیم در حال استفاده از گزاره‌های واگرایانه ارتباطی برای تحت تاثیر قرار دادن مناسبات ایران و جمهوری‌آذربایجان است.
خورسند با تاکید بر اینکه موضوع قومیت می‌تواند عامل وفاق ایران و جمهوری‌آذربایجان باشد، افزود: ازسوی دیگراشتراکات مذهبی، به‌ویژه وجود بیشترین جمعیت شیعه جهان در جمهوری‌آذربایجان پس از ایران، می‌تواند زمینه‌ساز همکاری‌های گسترده‌تری باشد. با این وجود اما، آن‌گونه که باید نتوانسته‌ایم از این ظرفیت‌ها بهره ببریم.
وی درباره چشم‌انداز پیش رو در مناسبات دو کشور نیز عنوان کرد: وجود اشتراکات قومی و مذهبی، سبب شده ایران در برابر برخی رفتارهای غیرسازنده و بعضا اختلاف‌برانگیز باکو رویکرد مدارا محور داشته باشد. به‌نظر رویکرد تهران نسبت به باکو باید در همین مسیر باقی بماند و نمی‌توان رویکرد تندتری اتخاذ کرد.
خورسند با تاکید بر اینکه باید در مناسبات دوجانبه به سمت دیپلماسی اقتصادی حرکت کنیم، تصریح کرد: باید قبول کنیم که روابط دوجانبه هم‌اکنون در سطح نازلی است و باید به سمت چندین برابر کردن سطح مبادلات و مناسبات اقتصادی و تجاری به‌ویژه با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مرزی بگردازیم.
وی با بیان اینکه با تکمیل کریدور شمال – جنوب می‌توان همکاری‌های ترانزیتی دوطرف را در حوزه‌های باری و مسافری افزایش داد، اضافه کرد: با افزایش همکاری‌های اقتصادی در بخش‌های مختلف، می‌توان دغدغه‌های مشترک را به حداقل ممکن رساند و از نقش‌آفرینی مخرب بازیگران مداخله‌گر جلوگیری کرد
