در عصری که انگشتانمان گویی با صفحه‌های لمسی تلفن‌های هوشمند پیوندی ناگسستنی یافته و زنگ اعلان شبکه‌های اجتماعی، نبض زندگی بسیاری را تنظیم می‌کند، زنگ خطر وابستگی ناسالم به فناوری بیش از هر زمان دیگری به گوش می‌رسد.

 

به گزارش ایسنا، از دست دادن تمرکز در مهمانی‌های خانوادگی گرفته تا اضطراب ناشی از جاماندن از قافله‌ به‌روزرسانی‌های مجازی، نشانه‌های این وابستگی در تار و پود زندگی روزمره ما رخنه کرده است.

 

اما آیا راهی برای گسستن این زنجیرهای نامرئی وجود دارد؟ پاسخ متخصصان قاطع است: کلید رهایی از این بند، در ارتقای  «سواد دیجیتال» نهفته است؛ مهارتی که دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی برای حفظ سلامت روان ، سلامت اجتماعی و تعادل در دنیای پرشتاب دیجیتال امروز به شمار می‌رود.

 

در همین راستا به سراغ عضو هیات علمی گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه پیام‌نور شیراز رفتیم تا در این موضوع بیشتر صحبت کنیم.

 

مجتبی حمایتخواه در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا با تشریح ابعاد گوناگون تاثیر فناوری‌های نوین بر روابط اجتماعی و فرهنگ عمومی، تاکید کرد: این تحولات هم فرصت‌های گسترده‌ای برای تعاملات فراهم آورده و هم تهدیداتی جدی برای کیفیت روابط و ارزش‌های اجتماعی به همراه داشته است.

 

وی ضمن بررسی تغییر ماهیت تعاملات اجتماعی، به تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر فرهنگ عمومی، پیامدهای فناوری بر سلامت روان و نقش آن در گسترش شکاف‌های اجتماعی، به آینده روابط انسانی و جایگاه هوش مصنوعی نیز پرداخت.

 

عضو هیات علمی دانشگاه پیام‌نور فارس با اشاره به اینکه فناوری‌ها منبع تغییرات اساسی هستند، اظهار کرد: عصر فناوری و دیجیتال قطعاً یکی از عوامل اساسی تغییر در تعاملات و روابط اجتماعی انسان‌ها بوده است.

 

وی تصریح کرد: فناوری‌ها هم فرصت و هم تهدید محسوب می‌شوند و پیامدهای مثبت و منفی دارند که این امر بستگی به هدف و نحوه استفاده کاربران دارد.

 

این عضو هیات علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه پیام‌نور فارس با بیان اینکه امروزه تعداد روابط اجتماعی افراد افزایش یافته و تعاملات مجازی گسترده شده است، افزود: ما امروز در هر زمان و مکانی می‌توانیم با هر فرد و گروهی که بخواهیم تعامل داشته باشیم و گستردگی تعاملات اجتماعی رخ داده است اما کیفیتی که تعاملات اجتماعی در گذشته و به صورت چهره به چهره داشت، امروز در ارتباطات و تعاملات اجتماعی مجازی وجود ندارد. در واقع، تعاملات اجتماعی گسترده شده اما این روابط بسیار سطحی و زودگذر است.

 

این جامعه‌شناس، پدیده «تنهایی در جمع» را ناشی از همین روابط مجازی دانسته و آن را از تاثیرات فناوری بر روابط اجتماعی برشمرد.

 

وی در پاسخ به سئوالی پیرامون تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر فرهنگ عمومی، گفت: انسان قرن ۲۱ به فناوری‌ها و رسانه‌های مدرن نیازمند است و این احساس نیاز قطعاً بر فرهنگ عمومی و ارزش‌های اجتماعی او، خواه ناخواه، دانسته یا نادانسته، اثر می‌گذارد.

 

این عضو هیات علمی دانشگاه پیام‌نور فارس با اشاره به به چالش کشیده شدن نهادهای اجتماعی سنتی نظیر خانواده، آموزش و پرورش تحت تاثیر فناوری‌ها، تصریح کرد: انسانی که نیازهایش را از طریق این نهادها تامین می‌کرده، به تبع تحت تاثیر این فناوری قرار گرفته و ارزش‌هایش تغییر کرده است که این تغییر بسته به نوع و سطح توسعه یافتگی جوامع متفاوت خواهد بود.

 

حمایتخواه با اشاره به اینکه تغییر ارزش‌ها از مادی به فرامادی در جوامع توسعه یافته طبق گفته اینگلهارت اتفاق افتاده، افزود: تغییراتی در ارزش‌های اجتماعی جامعه ایران نظیر کمرنگ شدن حریم خصوصی، عادی‌سازی خودنمایی و جایگزینی فوریت دیجیتال به جای ارزش صبر ایجاد شده است. همچنین کم رنگ شدن مهربانی و همبستگی اجتماعی، سطحی و زودگذر شدن روابط اجتماعی نیز در جوامع عصر فناوری دیده می‌شود.

 

این عضو هیئت علمی دانشگاه پیام‌نور فارس با اشاره به تاثیر منفی فناوری‌ها بر سلامت روان افراد، اظهار کرد: امروز یکی از آسیب‌های جدی، آسیب‌های روانی و هویتی است که تحت تاثیر شرایط ارتباطات مجازی رخ داده است. افراد انتظار دارند که پس از انتشار محتوا، تعداد زیادی لایک دریافت کنند و تعداد دنبال‌ کنندگانشان افزایش یابد و در صورت عدم تحقق این انتظارات، احساس ناکامی کرده و سلامت روان آن‌ها تحت تاثیر قرار می‌گیرد. 

 

حمایتخواه، مقایسه مداوم با ایده‌آل‌های نمایش داده شده در رسانه‌های مدرن را یکی دیگر از عوامل آسیب‌زا برای سلامت روان دانست و گفت: لزوم یادگیری سواد دیجیتال و فناورانه در سطح فردی و خانوادگی برای بهره‌گیری مثبت از فناوری و تقویت تعاملات حقیقی و سلامت روان بسیار مهم است. 

 

وی در ادامه به نقش فناوری‌ها در افزایش شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی اشاره کرد و گفت: فناوری‌های نوین به طور ملموس تمام تار و پود زندگی اجتماعی را در هم آمیخته و شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی را در بین گروه‌های مختلف جمعیتی افزایش داده است.

 

‌این جامعه‌شناس‌ با ذکر مثال‌هایی نظیر تفاوت بین افراد باسواد و بی‌سواد دیجیتال، مناطق برخوردار و کم‌ برخوردار از امکانات فناوری و مدارس مجهز و فاقد امکانات، به عمق این شکاف‌ها در حوزه‌های مختلف از جمله آموزش و کسب و کار پرداخت.

 

حمایتخواه، همچنین به شکاف نسلی بین والدین و فرزندان اشاره کرد و افزود: لزوم یادگیری مهارت‌های دیجیتال توسط بزرگسالان، برای کاهش این فاصله و حفظ درک متقابل ضروری است.

 

این جامعه‌شناس در بخش پایانی سخنان خود با اشاره به گسترش روزافزون استفاده از شبکه‌های اجتماعی بر نقش اساسی کاربران، سیاست‌گذاری‌های فرهنگی و اجتماعی و نهادهای خانواده و آموزش و پرورش در شکل‌گیری آینده روابط انسانی تاکید کرد.

 

‌حمایتخواه بیان کرد: تقویت ارتباطات حقیقی در کنار ارتباطات مجازی و بازگرداندن ارزش‌های اخلاقی اصیل ایرانی-اسلامی ضروری است. 

 

وی در خصوص هوش مصنوعی، ضمن تایید نقش آن به عنوان ابزاری نوین و مکمل زندگی اجتماعی، تاکید کرد: هوش مصنوعی قطعاً جای انسان را نخواهد گرفت و ابزاری است که مکمل زندگی اجتماعی خواهد بود و ما باید سعی کنیم که منفعت ما از ضرر ما بیشتر باشد. هوش مصنوعی ساخته انسان است اما نمی‌تواند سازنده انسان و عواطف و احساسات انسانی باشد.